Dạ dày là cơ quan quan trọng trong cơ thể con người. Khi xuất hiện bất thường ở cơ quan này, toàn bộ cơ thể đều bị ảnh hưởng. Vì thế, chúng ta nên nắm rõ cấu tạo và chức năng của dạ dày, để từ đó có biện pháp chăm sóc phù hợp, hạn chế nguy cơ xuất hiện bệnh lý ở cơ quan này.
Dạ dày là gì?
Dạ dày (hay còn được biết đến với tên gọi quen thuộc là bao tử) là nơi chứa thức ăn sau khi nuốt qua thực quản và trước khi đi vào hệ thống ruột. Đây là cơ quan lớn nhất của hệ thống ống tiêu hóa, có nhiệm vụ chứa thức ăn, nghiền nát, chuyển hóa một phần các thức ăn thành chất dinh dưỡng chuẩn bị quá trình hấp thu đi nuôi cơ thể. Dạ dày khi khỏe mạnh sẽ giúp hệ miễn dịch của cơ thể khỏe mạnh. Nhờ đó, chúng ta sẽ có sức khỏe tốt.
Cấu tạo của dạ dày
Nhiều người thường thắc mắc dạ dày nằm ở đâu. Vị trí dạ dày là ở khu vực phía trên, bên trái khoang bụng và nằm dưới gan, cạnh lá lách. Dạ dày nhìn bên ngoài có hình dạng giống như một chiếc móc câu. Hình dáng của dạ dày thay đổi dựa theo trạng thái nó có đang chứa thức ăn hay không, có thể thay đổi thành hình chiếc sừng bò hay hình chữ J tùy theo từng đối tượng khác nhau.
1. Về hình thể ngoài
Về hình thể bên ngoài, dạ dày gồm 5 phần, cụ thể:
- Tâm vị: Có chiều rộng 3 - 4cm, nằm ở gần thực quản có lỗ tâm vị. Lỗ tâm vị không có van đóng kín, chỉ có nếp niêm mạch, thông giữa thực quản và dạ dày.
- Đáy vị: Đây là phần phình to nhất, bên trái lỗ tâm vị, có hình chỏm cầu, ngăn cách với thực quản bởi khuyết tâm vị. Khuyết tâm vị có chứa không khí, dễ nhìn thấy khi chụp X-quang.
- Thân vị: Thân vị có hình ống gồm 2 thành và 2 bờ. Giới hạn trên là mặt phẳng ngang qua lỗ tâm vị, trong khi giới hạn dưới là mặt phẳng xuyên qua khuyết góc của bờ cong vị nhỏ. Đây chính là phần phình to nhất của dạ dày, chiếm nhiều diện tích, là không gian chính để co bóp thức ăn, cũng chính thân vị là nơi tiết ra nhiều axit dịch vị nhất để hỗ trợ cho quá trình phân hủy thức ăn.
- Hang - Môn vị: Môn vị gồm 2 phần là hang môn vị và ống môn vị. Hang môn vị có hình phễu, tiết ra gastrine (hormone tiết axit dạ dày và điều hoà quá trình tiêu hóa thức ăn của cơ thể). Ống môn vị tiếp nối với tá tràng, nằm ngay cạnh đốt sống thắt lưng phía bên phải.
2. Về cấu tạo
Từ ngoài vào trong, cấu tạo dạ dày gồm 5 lớp, cụ thể:
- Lớp thanh mạc: Đây là lớp phúc mạc tạng bao bọc dạ dày
- Lớp dưới thanh mạc
- Lớp cơ: Gồm 3 lớp từ ngoài vào trong là cơ dọc, cơ vòng, cơ chéo
- Lớp dưới niêm mạc
- Lớp niêm mạc chứa các tuyến dạ dày. Các tuyến dạ dày gồm nhiều loại, tiết ra các chất khác nhau vừa có vai trò bảo vệ dạ dày như chất nhầy, vai trò tiêu hóa như HCl, men Pepsinogen,… vừa có vai trò nội tiết hay trung gian hóa học như gastrin, histamin…hay yếu tố nội giúp hấp thụ sinh tố B12.(1)
3. Về mạch máu dạ dày
Mạch máu dạ dày bắt nguồn từ động mạch thân tạng. Đây chính là nhánh của động mạch chủ bụng tách ra ngay dưới cơ hoành tạo thành hai vòng cung động mạch nuôi dạ dày, cụ thể:
- Vòng mạch bờ cong vị bé do động mạch vị phải (nhánh của động mạch gan riêng) và động mạch vị trái (nhánh của động mạch thân tạng) tạo thành. Ngoài ra còn có các động mạch vị ngắn; động mạch đáy vị sau, động mạch cho tâm vị và thực quản.
- Vòng mạch bờ cong vị lớn được tạo thành bởi động mạch vị mạc nối phải (nhánh của động mạch vị tá tràng thuộc nhánh của động mạch gan chung) và vị mạc nối trái thuộc nhánh của động mạch lách. Ngoài ra, còn có các động mạch vị ngắn, những động mạch vùng đáy vị và tâm vị.
Chức năng của dạ dày
Dạ dày vừa là nơi lưu trữ vừa là nơi chuyển hóa các chất trong thức ăn. Chức năng của cơ quan này gồm:
1. Chức năng tiêu hoá
HCl trong dạ dày có tác dụng hoạt hóa những men tiêu hóa đồng thời giúp điều chỉnh việc đóng mở môn vị và kích thích tụy bài tiết dịch. Loạt chất nhầy đóng vai trò trong việc bảo vệ lớp niêm mạc không bị tổn thương do sự tấn công của dịch vị. Mặt khác Pepsinogen cùng với sự có mặt của HCl sẽ giúp phân chia protein thành các polypeptid và làm đông sữa. Yếu tố nội tại có tác dụng giúp hấp thụ vitamin B12. Dạ dày còn sản xuất secretin, đây là nội tiết tố kích thích bài tiết dịch tụy.(2)
2. Chức năng vận động
Trương lực dạ dày, áp lực trong lòng dạ dày nằm trong khoảng 8-10 cm H2O. Áp lực này sinh ra là nhờ có sự co bóp thường xuyên của lớp cơ trong dạ dày. Khi dạ dày ở trong trạng thái đầy, thì trương lực sẽ giảm đi một phần. Mức trương lực sẽ tăng lên cao nhất khi dạ dày ở trạng thái rỗng và không có gì để thực hiện việc co bóp.
3. Chức năng bài tiết
Trung bình một ngày dạ dày của chúng ta bài tiết 1-1,5 lít dịch vị, protein của huyết tương (đặc biệt là albumin, globulin miễn dịch), các enzym pepsinogen và pepsin, glycoprotein, yếu tố nội sinh (glycoprotein chứa ít glucid) và acid.
4. Chức năng nhu động
Quá trình thức ăn đi vào dạ dày mất khoảng 5-10 phút sau dạ dày mới bắt đầu có nhu động. Lúc này nhu động sẽ được bắt đầu từ phần giữa của thân dạ dày. Và càng đến gần phía tâm vị thì mức nhu động càng mạnh và sâu hơn. Sau đó thì cứ 10-15 giây sẽ có 1 sóng nhu động lặp lại. Kết quả của chức năng nhu động trong dạ dày là giúp quá trình nhào trộn thức ăn cùng với dịch vị được diễn ra đồng thời nghiền nhỏ thức ăn và tống thẳng xuống ruột.(3)
Tại sao dạ dày thường gặp vấn đề?
Dạ dày là nơi chứa đựng và tiêu hóa thức ăn. Tất cả những thứ chúng ta ăn hoặc uống mỗi ngày đều phải được dạ dày tiêu hóa và đào thải. Do là nơi chứa thức ăn trực tiếp từ miệng vào, dạ dày phải hoạt động liên tục. Bất kỳ thói quen xấu hoặc thức ăn gây hại nào đều gây tác động tiêu cực tới cơ quan này, dễ dẫn đến các bệnh lý dạ dày. Do đó, có rất nhiều nguyên nhân khiến bộ phận này gặp vấn đề như:
1. Thói quen ăn uống không lành mạnh
Các thói quen xấu như ăn uống không đúng bữa, bỏ bữa sáng hay ăn nhiều, ăn quá no, ăn khuya, ăn quá nóng, đồ ăn chua cay… đều có thể gây hại nghiêm trọng tới dạ dày. Theo thời gian, các thói quen xấu sẽ khiến dạ dày hoạt động không theo quy luật chung, lâu dần làm tổn thương niêm mạc dạ dày, gây tình trạng đau dạ dày. Điều này làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tại cơ quan này.
2. Sử dụng nhiều rượu, bia
Lạm dụng rượu bia là thói quen gây hại trực tiếp tới dạ dày. Chất cồn trong bia rượu có thể làm tổn thương lớp niêm mạc dạ dày, từ đó gây viêm loét dạ dày. Nếu không từ bỏ thói quen này kết hợp việc viêm dạ dày không được điều trị dứt điểm, người bệnh có nguy cơ đối mặt với các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn.
3. Lạm dụng thuốc
Việc sử dụng thuốc quá nhiều, đặc biệt là thuốc giảm đau, thuốc chống viêm là thói quen xấu gây hại tới dạ dày. Khi không được sử dụng đúng cách, những loại thuốc này có thể kìm hãm sự sản xuất niêm mạc bảo vệ thành dạ dày, gây viêm loét dạ dày trong thời gian dài mà không xuất hiện triệu chứng nào, thậm chí xuất huyết tiêu hóa, tử vong.
4. Căng thẳng kéo dài
Ngoài ăn uống, việc sinh hoạt hằng ngày cũng có ảnh hưởng tới sức khỏe dạ dày. Làm việc quá sức, căng thẳng kéo dài là những nguyên nhân hàng đầu gây đau dạ dày. Theo thời gian, nếu không khắc phục tình trạng này, người bệnh có nguy cơ đối mặt với các vấn đề sức khỏe như viêm loét dạ dày, mệt mỏi, sút cân, chán ăn, suy giảm sức đề kháng và mắc những bệnh lý nghiêm trọng ở dạ dày.
Các bệnh lý dạ dày thường gặp
1. Đau dạ dày
Đau dạ dày là một tình trạng khá phổ biến, thường bị gây ra bởi tình trạng tổn thương viêm, sung huyết dạ dày do nhiều nguyên nhân khác nhau, kèm theo rối loạn vận động của dạ dày, tăng tiết axit dạ dày. Từ đó, bệnh gây ra những cơn đau âm ỉ, nóng rát hay đau tức ở vùng thượng vị. Thông thường, cảm giác khó chịu này chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cơn đau dữ dội có thể kéo dài.
2. Loét dạ dày
Loét dạ dày là tình trạng lớp niêm mạc dạ dày bị tổn thương kéo dài, theo thời gian tạo ra những vết loét. Ở giai đoạn đầu, các vết loét nhỏ có thể tự lành, không cần điều trị. Tuy nhiên, đối với những vết loét lớn, gây nhiều triệu chứng, người bệnh nên nhanh chóng đi tới các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và có hướng xử trí kịp thời, ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm.
3. Trào ngược dạ dày - thực quản
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là bệnh lý đường tiêu hóa phổ biến ở nước ta. Đối với người khỏe mạnh, sau khi thức ăn được đưa vào miệng và xuống tới thực quản, các cơ thắt thực quản giãn ra để thức ăn và các chất lỏng đi vào dạ dày rồi đóng lại.
Đối với các trường hợp trào ngược dạ dày, người bệnh sẽ có triệu chứng axit từ dạ dày trào ngược lên phần thực quản (phần ống nối từ miệng tới dạ dày), khiến lớp niêm mạc thực quản bị kích thích, gây ra nhiều triệu chứng khó chịu. Bệnh không dễ dàng điều trị dứt điểm và có tỉ lệ tái phát cao. Tuy vậy, nếu người bệnh thực hiện đúng theo phác đồ điều trị đi kèm sự thay đổi về lối sống và thói quen ăn uống, bệnh hoàn toàn có thể được kiểm soát tốt.
4. Xuất huyết dạ dày
Xuất huyết dạ dày là triệu chứng của nhiều bệnh lý đường tiêu hóa nguy hiểm thường gặp. Dấu hiệu dễ nhận biết nhất là nôn ra máu, đi tiêu phân đen, phân máu đỏ. Tuy nhiên, dấu hiệu này không phải lúc nào cũng có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Mức độ chảy máu sẽ phụ thuộc vào tình trạng bệnh lý. Một số trường hợp chảy máu tiến triển nặng có thể gây ảnh hưởng tới tính mạng.
5. Ung thư dạ dày
Bệnh xảy ra khi có sự phát triển bất thường của những tế bào trong dạ dày. Sự thay đổi/phát triển bất thường xuất phát từ một vài tế bào, có thể tiến triển dần dần tạo nên tổn thương ung thư dạng chồi sùi hoặc dạng loét. Quá trình này có thể kéo dài vài tháng hoặc vài năm.
Do đó, trong giai đoạn đầu hình thành khối u, người bệnh nếu không tầm soát sớm sẽ không thể phát hiện ra bệnh. Ung thư dạ dày có thể ảnh hưởng tới bất cứ bộ phận nào của dạ dày, phổ biến nhất là ở phần thân vị của dạ dày và nơi giao nhau của dạ dày - thực quản.
Cách chăm sóc bảo vệ dạ dày khỏe mạnh
1. Điều chỉnh thói quen ăn uống
- Đa dạng thực phẩm để cung cấp cho cơ thể các vitamin và khoáng chất cần thiết. Tuy nhiên, tránh ăn quá nhiều, ăn quá no vì sẽ gây áp lực lên dạ dày.
- Tránh ăn các loại thực phẩm chiên rán nhiều dầu mỡ; hạn chế những món cay nóng; thực phẩm có chứa nhiều axit (xoài chua, dưa cà muối…)
- Tránh ăn trước khi ngủ, không làm việc ngay sau khi dùng bữa
- Luôn duy trì thói quen ăn chậm, nhai kỹ, ăn uống đúng giờ theo nhịp sinh học của cơ thể
- Ăn chín uống sôi, thức ăn hợp vệ sinh, rửa tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
2. Duy trì cân nặng hợp lý
Tình trạng thừa cân béo phì sẽ khiến dịch dạ dày bị dư thừa, đẩy axit tràn vào thực quản, gây ợ hơi và ợ chua. Do đó, bạn nên kiểm soát tốt cân nặng của mình thông chế độ ăn uống và tập luyện. Biện pháp này sẽ giúp phòng các bệnh dạ dày hiệu quả.(4)
3. Không lạm dụng thuốc giảm đau
Nhiều loại thuốc giảm đau có tác dụng phụ làm co mạch máu nuôi niêm mạc dạ dày, kìm hãm sự sản xuất niêm mạc bảo vệ thành dạ dày, dễ dẫn đến viêm loét dạ dày. Do đó cần hạn chế dùng thuốc hoặc chỉ dùng thuốc theo đúng chỉ định từ bác sĩ.
4. Luyện tập thể dục đều đặn
Luyện tập thể dục thể thao thường xuyên sẽ giúp tăng cường sức khỏe, phòng ngừa nhiều bệnh lý, bao gồm các vấn đề ở đường tiêu hóa. Mỗi ngày bạn nên dành ít nhất 30 phút ra để rèn luyện cơ thể như đi bộ, chạy bộ, đạp xe, bơi lội, yoga…
5. Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Duy trì thói quen kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ giúp bạn kiểm soát tốt sức khỏe bản thân. Đồng thời, thói quen tốt này còn giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường tiềm ẩn trong cơ thể để điều trị kịp thời.
Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Tiêu hóa - Gan mật - Tụy (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa từ nhẹ đến nặng. Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa - Ngoại khoa - Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.
Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý đường tiêu hóa với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:
Dạ dày là cơ quan quan trọng trong hệ tiêu hóa. Vì thế, khi gặp phải những triệu chứng cảnh báo những bệnh lý ở dạ dày, bạn nên nhanh chóng đi khám để có biện pháp xử trí sớm, ngăn ngừa các biến chứng nặng.