Nếu hỏi mặt Trời mọc hướng nào chắc chắn nhiều người sẽ trả lời một cách dễ dàng rằng: "Mặt trời mọc hướng Đông và lặn ở hướng Tây", nhưng để xác định hướng nào là hướng Đông, hướng nào là hướng Tây thì không phải ai cũng biết. Có nhiều cách để xác định phương hướng nhưng xác định hướng bằng mặt trời là phương pháp đơn giản nhất. Bạn có thể tìm thấy hướng Đông, Tây, Nam, Bắc một cách dễ dàng.
Cách 1: Xem hướng mọc - lặn của mặt trời
Ngay từ nhỏ, chắc chắn chúng ta đều biết một bài bài học vỡ lòng về cách xác định phương hướng là:
- Sáng: Mặt trời mọc ở hướng Đông.
- Chiều: Mặt trời lặn ở hướng Tây.
Thực chất điều này không hoàn toàn chính xác. Vị trí mọc và lặn của mặt trời trong năm không cố định mà thay đổi theo chu kỳ: Xuân Phân, Hạ Chí, Thu Phân, Đông Chí và mặt trời chỉ mọc và lặn đúng Đông, Tây vào Xuân Phân và Thu Phân mà thôi.
- Những ngày Hạ Chí (21/22/06) thì mặt trời mọc ở Đông Bắc và lặn ở Tây Bắc.
- Những ngày Đông Chí (21 hoặc 22/12) thì Mặt trời mọc ở Đông Nam và lặn ở Tây Nam.
Có thể xác định phương hướng theo mặt trời. (Ảnh minh họa).
Cách 2: Xác định phương hướng bằng "Gậy và Mặt trời" (Phương pháp Owen Doff)
Owen Doff là một phi công người Anh, trong suốt cuộc đời, ông đã phiêu lưu đi khắp nơi trên thế giới và đã tìm ra một cách để xác định phương hướng.
Ông đã thử hơn 1000 lần từ khắp nơi, và cho kết quả gần đúng chỉ với một cây gậy dưới ánh mặt trời. Để tưởng nhớ công ơn của ông, người ta đã gọi phương pháp này theo tên của ông là Oweb Doff.
Cách làm như sau:
- Cắm một cây gậy xuống đất khi trời nắng, vuông góc với mặt đất, đỉnh bóng ban đầu của gậy là T.
- Đợi khoảng 15 phút sau, bóng gậy sẽ khác đi. Đỉnh bóng của gậy lúc này ta sẽ đặt là Đ.
- Nối hai điểm T và Đ lại ta sẽ có một đường thẳng chỉ hướng Đông Tây, đầu T chỉ hướng Tây, đầu Đ chỉ hướng Đông. Xác định được hướng Đông/Tây thì sẽ dễ dàng xác định được hướng Bắc/Nam.
Cách 3: Xác định phương hướng bằng đồng hồ có kim chỉ giờ
Đặt đồng hồ trên mặt đất phẳng, nằm ngang và xoay mặt đồng hồ sao cho kim ngắn A (kim giờ) trùng với bóng cây cắm phía ngoài. Kẻ đường phân giác OI của góc AOB (B là số 12 và O là trục kim đồng hồ).
- Nếu là buổi sáng, đường phân giác OI sẽ xác định hướng Nam (tính theo chiều kim đồng hồ).
- Nếu là buổi chiều, đường phân giác OI sẽ xác định hướng Bắc (tính theo ngược chiều kim đồng hồ).
Chú ý: Nếu là Nam bán cầu thì bạn sẽ tính ngược lại.
Nguyên lý của phương pháp này dựa trên hiện tượng Mặt trời mọc và lặn đối với Trái Đất, tạo thành một đường tròn xung quanh Trái Đất, trong 24 tiếng đồng hồ. Kim giờ của đồng hồ thì quay một vòng tròn trong 12 giờ, nghĩa là trong cùng một thời gian, kim đồng hồ vạch cung lớn hơn 2 lần.
Với cách ngược lại, nếu ta lấy hướng Bắc - Nam chia đôi cung do kim giờ vạch ra (với vị trí của mặt đồng hồ như đã làm ở trên), ta sẽ tìm thấy hướng của Mặt Trời đang xuất hiện.
Với phương pháp này không chính xác cho lắm, sai số có thể lên đến hàng chục độ. Nguyên nhân chính là vì mặt đồng hồ được đặt song song với mặt phẳng chân trời, còn đường di chuyển hàng ngày của Mặt trời chỉ ở cực mới nằm trên mặt phẳng nằm ngang. Còn ở các vĩ độ khác, đường đó tạo nên với đường chân trời những góc khác nhau, góc đó có thể lớn hơn 90 độ (ở Xích Đạo). Vì lẽ đó, chỉ có ở vùng gần cực thì mới có thể dùng phương pháp này để xác định phương hướng cho kết quả chính xác mà thôi!
Ngoài xác định phương hướng theo Mặt trời, người ta cũng xác định phương hướng theo gió và kinh nghiệm khác.
* Xác định phương hướng theo gió:
Việt Nam chúng ta nằm trong vùng “Châu Á gió mùa” với hai loại gió chính. Gió mùa Đông Bắc và Gió mùa Tây Nam. Gió mùa Đông Bắc hoạt động kéo dài từ tháng 10 năm nầy cho đến tháng 4 năm sau, thổi từ Đông Bắc đến Tây Nam. Gió mùa Tây Nam kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm, thổi từ Tây Nam đến Đông Bắc.
- Muốn biết gió thổi hướng nào, các bạn nhìn các ngọn cây, ngọn cỏ, lá cờ…
- Cầm ít cát bụi, giấy vụn… thả xuống xem gió cuốn đi hướng nào.
- Lau sạch một ngón tay, ngậm vào miệng chừng 10 giây, lấy ra đưa lên cao, nếu ngón tay lạnh phía nào là gió thổi từ phía đó.
* Xác định hướng theo kinh nghiệm:
- Gặp thời tiết xấu, không nhìn rõ mặt trời, trăng, sao… và không có la bàn, các bạn có thể phỏng định phương hướng bằng cách nhìn vào thân cây. Phía nào ẩm ướt nhiều là hướng Bắc vì mặt trời không đi qua hướng này. Từ đó các bạn suy ra các hướng khác.
- Chọn cây và công trình kiến trúc lâu năm để xem, phía thân cây có vở dày, xù xì mầu sẫm thì đó là hướng bắc. Công trình kiến trúc thì hướng nào mọc nhiều rêu, thẫm, ẩm ướt thì đó là hướng bắc.
- Khi gặp một gốc cây bị cưa ngang, nhìn vòng tuổi ở vết cưa đó, hướng nào có các vồng tuổi ken dày hơn thì là hướng bắc.
- Khi vào rừng gặp gốc cây có kiến, tổ kiến ở hướng nam.
- Nếu gặp nhà thờ nằm độc lập thì cửa chính nhà thờ bao giờ cũng quay về hướng tây.
